Trong bối cảnh nền kinh tế chuyển đổi xanh mạnh mẽ, nhiều doanh nghiệp và tổ chức đã bắt đầu đầu tư vào tín chỉ carbon, tài sản số và các hình thức kinh tế tuần hoàn. Một câu hỏi lớn đặt ra là: Liệu những loại tài sản phi truyền thống này có được chấp nhận thế chấp để vay vốn ngân hàng hay không?
Tín chỉ carbon là gì và vì sao được xem là tài sản giá trị?
Tín chỉ carbon (carbon credit) là một chứng nhận đại diện cho quyền phát thải một tấn CO₂ hoặc lượng tương đương khí nhà kính được giảm thải thông qua các dự án xanh như trồng rừng, năng lượng tái tạo, tiết kiệm năng lượng…
Nhu cầu tín chỉ carbon đang tăng mạnh toàn cầu khi nhiều quốc gia và doanh nghiệp cam kết Net-Zero vào năm 2030–2050.
Giá tín chỉ carbon dao động từ 5 – 50 USD/tín chỉ, tùy thuộc vào chất lượng và loại hình dự án.
Tại Việt Nam, tiềm năng thị trường được ước tính lên đến hàng trăm triệu USD mỗi năm.
Thế giới đã chấp nhận tài sản thế chấp kiểu mới
Hội thảo “Tài sản bảo đảm ngân hàng – Những vấn đề quan tâm hiện nay” do Thời báo Ngân hàng tổ chức sáng 28/4, ông Giacomo Merello – Chủ tịch Hội đồng Thúc đẩy Kinh doanh tài sản Kỹ thuật số Antigua & Barbuda – cho hay, trên thế giới, một số nước đã cho phép sử dụng tài sản số nói chung, tiền mã hóa nói riêng làm tài sản thế chấp tại các ngân hàng.
Thông thường, các loại tiền mã hóa được sử dụng để thế chấp tại ngân hàng là stablecoin (một loại tiền điện tử được tạo ra để theo dõi giá trị của một tài sản hoặc đồng tiền khác, thường tính theo đơn vị đô la Mỹ hoặc Euro, đơn cử như USDT, USDC…) hoặc một số loại tiền điện tử có giá trị lớn như bitcoin, ethereum.
Đơn cử, Thụy Sĩ cho phép các ngân hàng cung cấp khoản vay được bảo lãnh bằng tiền mã hóa, song dịch vụ này chủ yếu cung cấp cho các quỹ đầu tư, các doanh nghiệp lớn, không áp dụng cho cá nhân nhỏ lẻ.
Theo bà Vũ Thị Vân Anh – Trưởng phòng Cao cấp Khối ESG – Công ty KPMG Việt Nam, tại Thái Lan, tín chỉ carbon có thể được sử dụng làm tài sản bảo đảm trong các khoản vay, đặc biệt là các dự án đầu tư thích ứng với biến đổi khí hậu, cung cấp một cách đo lường và quản lý rủi ro liên quan đến khí hậu.
Một số quốc gia thành viên Liên minh châu Âu (EU) đã phân loại EUA (chứng chỉ phát thải của EU) là tài sản vô hình có thể chuyển nhượng, cho phép sử dụng nó làm tài sản thế chấp hoặc tài sản bảo đảm trong các giao dịch tài chính.
Góc nhìn ngân hàng Việt về việc thế chấp tín chỉ carbon?
Theo TS. Lê Thị Giang – Trường Đại học Luật Hà Nội, Tại Việt Nam, khung pháp lý cho tài sản số vẫn đang trong quá trình xây dựng. Đáng chú ý, Dự thảo Luật Công nghiệp công nghệ số đã bước đầu xác lập khái niệm tài sản số và quyền sở hữu với tài sản này.
“Đây là bước đi quan trọng mở đường cho việc xác lập và giao dịch bảo đảm đối với tài sản số trong tương lai”, bà Giang nhấn mạnh.
Riêng với tín chỉ carbon, đây là loại tài sản gắn với xu hướng chuyển đổi xanh và được quan tâm ngày càng nhiều trong lĩnh vực tài chính. Tuy nhiên, việc xác lập giao dịch bảo đảm đối với tín chỉ carbon vẫn chưa có quy định cụ thể trong pháp luật Việt Nam.
Chính vì vậy, bà Giang cho rằng, nếu coi tài sản số, tín chỉ carbon là tài sản bảo đảm ngân hàng, ngân hàng sẽ e ngại bởi khi thực hiện bất kỳ giao dịch nào phải dựa trên cơ sở pháp lý được quy định rõ ràng. Hiện chưa có quy định pháp luật nào chỉ ra, ngoài các tài sản bảo đảm thông thường, truyền thống thì tín chỉ carbon, tài sản số có thể coi là tài sản bảo đảm.
Luật sư Trương Thanh Đức – chuyên gia pháp chế ngân hàng – cho rằng, pháp luật về dân sự và pháp luật về bảo đảm đã định nghĩa tài sản bảo đảm gồm tài sản hiện hữu và tài sản hình thành trong tương lai. Tài sản số hay chứng chỉ carbon cũng có thể coi là một loại tài sản bảo đảm. Thậm chí, hai loại tài sản này còn được quyền sở hữu trong khi bất động sản chỉ có quyền sử dụng.
“Muốn xác định tài sản bảo đảm có được thế chấp ngân hàng hay không thì cần xác định hai điều kiện: Tài sản đó có quyền sở hữu và không bị cấm giao dịch”, Luật sư Đức cho hay.
Các chuyên gia nói gì về việc thế chấp tín chỉ carbon?
Luật hiện hành tại Việt Nam chưa quy định cụ thể việc tín chỉ carbon hay tài sản số có thể dùng làm tài sản bảo đảm trong vay vốn ngân hàng. Vì vậy, các ngân hàng hiện vẫn thận trọng và dè dặt trong việc chấp nhận thế chấp bằng loại tài sản này.
TS Nguyễn Quốc Hùng – Tổng Thư ký Hiệp hội Ngân hàng Việt Nam – nhận định: “Để tín chỉ carbon trở thành tài sản bảo đảm, cần có hành lang pháp lý rõ ràng, định giá minh bạch và cơ chế xử lý tài sản khi khách hàng không trả được nợ.”
Ông Đỗ Giang Nam – thành viên HĐTV Công ty TNHH MTV Quản lý tài sản của các tổ chức tín dụng – cho biết, Việt Nam đang xây dựng và hoàn thiện hành lang pháp lý cho tài sản số. Việc hoàn thiện khung pháp lý sẽ là điều kiện cần để ngân hàng coi đây là tài sản bảo đảm, còn điều kiện đủ là việc ngân hàng có chấp nhận loại tài sản này hay không. Do đó, ngân hàng cần tính toán kỹ lưỡng, đặc biệt là khả năng quản lý và xử lý trong trường hợp rủi ro xảy ra.
Tương tự với tín chỉ carbon, khi ngân hàng nhận tài sản này cũng cần phải đánh giá tính rủi ro, nhất là rủi ro về giá là rất lớn.
“Mục tiêu của Việt Nam đến năm 2028 sẽ hình thành đầy đủ thị trường giao dịch tín chỉ carbon. Đây là điều kiện cần thiết để đảm bảo cho ngân hàng có các biện pháp xử lý nợ liên quan tín chỉ carbon. Dưới góc độ ngân hàng, tôi cho rằng đây là một loại tài sản bảo đảm tiềm năng. Các ngân hàng sẽ nhận khi loại tài sản này đáp ứng đầy đủ điều kiện về pháp lý cũng như tính ổn định về giá”, ông Nam nói.
Giải pháp nào để tín chỉ carbon sớm trở thành tài sản thế chấp?
1. Hoàn thiện hành lang pháp lý
Ban hành nghị định riêng về tín chỉ carbon và quyền sở hữu.
Đưa tín chỉ carbon vào danh mục tài sản có thể đăng ký sở hữu, chuyển nhượng.
2. Xây dựng sàn giao dịch carbon
Sàn giao dịch sẽ giúp tạo thanh khoản cho tín chỉ carbon.
Đảm bảo minh bạch giá cả và tiêu chuẩn kỹ thuật cho từng tín chỉ.
3. Đào tạo ngân hàng và định chế tài chính
Nâng cao nhận thức cho ngân hàng về tín dụng xanh.
Xây dựng bộ tiêu chí đánh giá tín chỉ carbon như một tài sản tài chính.
Góc nhìn ngân hàng: Chưa thể “rộng cửa” nhưng nên mở lối
Ưu tiên tiếp cận tín dụng xanh qua các quỹ chuyên biệt
Thay vì thế chấp bằng tín chỉ carbon, ngân hàng có thể giải ngân thông qua các chương trình tín dụng xanh hoặc quỹ hỗ trợ biến đổi khí hậu.
Các doanh nghiệp sở hữu dự án giảm phát thải có thể tiếp cận các nguồn vốn ưu đãi từ ADB, WB, JICA…
Cần bước đi bài bản để hiện thực hóa “giấc mơ xanh”
Việc tín chỉ carbon và tài sản số trở thành tài sản thế chấp là xu hướng tất yếu trong tương lai. Tuy nhiên, tại thời điểm hiện tại, Việt Nam vẫn cần:
Hành lang pháp lý đầy đủ
Cơ chế định giá và giao dịch minh bạch
Đào tạo nguồn nhân lực và định chế tài chính hiểu rõ tài sản mới
Đây không chỉ là bài toán tín dụng, mà còn là cơ hội để Việt Nam bắt kịp xu hướng tài chính xanh và chuyển đổi kinh tế bền vững.